Wykład "Unici na Podlasiu w okresie wczesno-nowożytnym" wygłoszonym w sobotę 28 listopada przez dr hab. Piotr Guzowskiego prof. Uniwersytetu Białostockiego oraz dr Andrzeja Buczyło z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk zakończyły się w Muzeum Obojga Narodów w Bielsku Podlaskim spotkania pod tytułem "Sejmik Bielski".
REKLAMA
Na uczestników spotkania czekała miła niespodzianka. Wszyscy goście otrzymali kalendarze wydane przez Muzeum Podlaskie, a Henryk Zalewski, dyrektor Muzeum Obojga Narodów zapowiedział wydanie specjalnej publikacji wydanej na podstawie wykładów wygłoszonych podczas spotkań Sejmiku Bielskiego. Ma się ona ukazać w najbliższym czasie na przełomie 2023 i 2024 roku.
Co do samego wykładu...
Dr Buczyło przyznał, że próby reform w Cerkwi Prawosławnej na terenie Rzeczpospolitej pojawiały się jeszcze przed zawarciem Unii Brzeskiej w 1596 roku i wynikały poniekąd ze słabości organizacyjnej oraz sytuacji prawnej Cerkwi w dawnej RP. Ich przejawem było powoływanie bractw prawosławnych we Lwowie (1585), Wilnie (1587), Kamieńcu Podolskim, Mohylowie (1589), a także Bielsku i Lublinie (1594).
Głównym inicjatorem Unii brzeskiej był Hipacy Pociej - odd 1593 prawosławny biskup włodzimierski i brzeski, następnie unicki metropolita halicki i kijowski (1599–1613), jeden z twórców Kościoła unickiego w I Rzeczypospolitej. Urodzony prawdopodobnie we wsi Rohacze (dzisiaj gmina Milejczyce) w rodzinie podlaskiej szlachty prawosławnej.
Do unii doszło na synodzie w Brześciu Litewskim w październiku 1596 roku. Nie wszyscy duchowni i świeccy poparli Unię. Wiadomo, że w tym czasie jej przeciwnikami były np. rody Ostrogskich, Chodkiewiczów oraz Sapiehów linii kodeńskiej. Wśród szlachty podlaskiej też nie było jednolitego stanowiska. Unię popierali np. Kiersnowscy i Hryniewieccy, zaś przeciwnikami byli np. Bańkowscy.
Piotr Kiersnowski został pierwszym parochem (proboszczem) unickim w Nowoberezowie.
Podstawowym założeniem Unii brzeskiej było uznanie zwierzchności papieża. W sensie prawnym Unia brzeska delegalizowała cerkiew prawosławną w Rzeczpospolitej. Nie został zrealizowany natomiast postulat polityczny. Biskupi uniccy nie weszli do Senatu, Dopiero prawie 200 lat później ustawa sejmowa z 1790 roku przyznała miejsce w senacie metropolicie unickiemu. I tylko metropolicie, nie było mowy o pozostałych biskupach).
Uchwalenie Unii oznaczało też spory o przynależność poszczególnych cerkwi. W miastach królewskich, w tym w Bielsku i Drohiczynie dochodziło do tumultów religijnych i często siłowego zajmowania świątyń. Zabójstwo unickiego biskupa połockiego Jozafata Kuncewicza w Witebsku (1623) tylko usztywniło stanowisko szlachty.
Król Władysław IV Waza ponownie legalizował Cerkiew Prawosławna w RP (1633) i często powoływał komisje do rozstrzygania sporów o własność poszczególnych cerkwi. Nie rozwiązywało to wszystkich sporów. Istotnym wydarzeniem na Podlasiu był też rajd wojsk moskiewskich kniazia Chowańskiego, który spustoszył Podlasie w 1659 i 1660 roku. W latach 1692-1702 na unie przeszły prawosławne biskupstwa przemyskie i lwowskie.
Duże znaczenie miał Synod zamojski (1720), który wprowadzał m.in. latynizację liturgii.
Z unią związane są też nowe fundacje. Powstają parafie w: Łosince (1778), Dubinach (1780), Szczytach -Dzięciołowie (1785), czy Tyniewiczach (pocz. lat 90-tych XVIII w.).
Unia została zlikwidowana przez władze carskie w 1839 roku na terenie zaboru rosyjskiego, w 1875 roku na terenie Królestwa Kongresowego. Przetrwała natomiast w Galicji na terenach zaboru austriackiego.
(ms)
Sejmik bielski 28 listopada (Bielsk.eu):